تبیین و قلمرو نظریه نیابت در عصر غیبت کبری با تأکید بر شبهات بابیّت، بهائیّت و فرقه های صوفیه

در پاسخ به این سوال که «نیابت و قلمرو آن در عصر غیبت کبری، چه تبیین و پاسخی به شبهات پیرامون آن از ناحیه فرقه های بابیت، بهائیت و صوفیه دارد؟» تحقیق حاضر بر اساس مبانی و دلایل، با تاکید بر روش توصیفی و تحلیلی و با هدف دستیابی به زوایای مغفول عنصر نیابت در عصر غیبت کبری ، به پاسخ شبهات مزبور می پردازد. اندیشه استمرار رهبری دینی ، به رغم آغاز آن از زمان پیامبر(ص) و مسلم بودن آن در تاریخ شیعه در مقاطعی بعد از رحلت آنحضرت(ص)و نیز غیبت امام عصر(عج)، با تعارضاتی مواجه شده و وضعیت رهبری دینی را دچار بحران کرده است. البته اگر چه غیبت امام(ع) نافی حضور پنهان وی در میان مردم نیست؛ لکن به دلیل طولانی بودن آن، وجود رهبری آشکار از ناحیه ایشان ضروری می نماید. این مفهوم که در فرهنگ شیعی با نام «نیابت» شهرت دارد، به رغم فقهی بودن برخی اجزای آن، بالذات موضوعی کلامی بوده و فرع بر اصل امامت است و بر اساس آن، فقهاء نائبان عام امام(ع) در عصر غیبت کبری هستند و رهبری همه جانبه دین در این عصر، بر عهده آنان بوده و دیگران سهمی در آن ندارند. از دستاوردهای این تحقیق کشف غفلت از ظرفیت عنصر نیابت و به همین دلیل رفع سوءبهره از آن از ناحیه دیگران است و لهذا، توسط فرقه هایی از جمله؛ بابیت، بهائیت و صوفیه... با شبهاتی و تعارضاتی مواجه گشته است؛ چنانکه بر اساس عقاید شیخ احمد احسایی ، شیخیه کرمان نظریه رکن رابع را به جای نیابت خاص نشانده و این امر، خواه ناخواه بستر ظهور فرقه هایی همچون بابیت و صوفیه ... شده است. با اینکه با شروع غیبت کبری ، دوره نیابت خاص سپری شده است به زعم بابیت، نیابت مقبول همچنان نیابت خاص است از دیدگاه صوفیه نیز، نیابت بر مبنای ولایت شمسیه و قمریه، تفسیر می شود و اقطاب آنان از ولایت قمریه (نیابت خاص) برخور دارند؛ اما این اندیشه هم، به دلیل اعتقاد آنان مبنی بر عمومی بودن ولایت باطل است.